Open Access

Polityka otwartości jest dokumentem zawierającym wytyczne i rekomendacje dla pracowników naukowych, doktorantów i studentów uczelni oraz innych osób, z którymi uczelnia podpisała umowy przewidujące jej zastosowanie, dotyczące publikowania w otwartym dostępie.

26 września 2018 r. Senat PUM podjął uchwałę nr 113/2018 zatwierdzającą „Politykę otwartości Polskiej Platformy Medycznej”. Wypracowanie i przyjęcie jednolitego tekstu polityki w zakresie otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych było jednym z zadań i kamieni milowych realizowanego przez Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie projektu pn.: Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym.

W myśl „Polityki otwartości Polskiej Platformy Medycznej” autorzy powinni dążyć do zapewnienia otwartego dostępu do swoich publikacji i danych badawczych poprzez zdeponowanie ich elektronicznej postaci w repozytorium instytucjonalnym i publiczne ich udostępnienie tak, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Dokument jest jednolity dla wszystkich partnerów projektu (Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Gdański Uniwersytet Medyczny, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Warszawski Uniwersytet Medyczny oraz Instytut Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi) i wypracowane w nim rekomendacje odpowiadają wytycznym Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawionym w „Kierunkach rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce” oraz zaleceniom Komisji Europejskiej.

Publikacje (np. artykuły naukowe, monografie, rozdziały)

Zgodnie z polityką otwartości działającą na PUM autorzy powinni w szczególności dokonać uprzedniego uzgodnienia, zarówno z wydawcami, jak i współtwórcami publikacji, udzielania do tych prac licencji niewyłącznych, które nie zawierają postanowień ograniczających lub wyłączających możliwość otwartego do nich dostępu.

Realizacją tego założenia będzie np. opublikowanie artykułu w czasopiśmie na jednej z licencji Creative Commons.

Dane badawcze

Zgodnie z polityką otwartości działającą na PUM twórcy danych badawczych powinni dołożyć wszelkich starań w celu zapewnienia otwartego dostępu do nich w szczególności poprzez:

1. opracowanie planu zarządzania danymi badawczymi oraz, w razie konieczności, jego aktualizację,
2. zdeponowanie danych badawczych w repozytorium lokalnym oraz, jeśli jest to możliwe, ich udostępnienie,
3. zapewnienie rzetelności, identyfikowalności, dostępności oraz użyteczności danych badawczych poza pierwotnym celem, dla którego zostały zebrane.

Więcej informacji na temat zarządzania, archiwizacji i udostepniania danych badawczych można znaleźć na stronie:  https://www.pum.edu.pl/uniwersytet/uczelnia/biblioteka/dane_badawcze/

Otwarty dostęp do publikacji dzielimy na:

• ze względu na uprawnienia do korzystania:
  • gratis – umieszczenie dokumentu do wykorzystywania w ramach tzw. dozwolonego użytku w otwartym internecie,
  • libre – umieszczenie dokumentu do wykorzystania na wolnej licencji  (np. licencje Creative Commons) w otwartym internecie.

• ze względu na posadowienie zasobu:
• • złota droga – udostępnianie dokumentu jest realizowane przez wydawcę na stronie czasopisma lub wydawcy po pobraniu od autorów APC.
  • zielona droga – udostępnianie artykułu jest realizowane przez autora, który deponuje określoną wersję artykułu w repozytorium otwartym.
  • brązowa droga – udostępnianie artykułu jest realizowane przez wydawcę w dowolnej formie ograniczonej czasowo.
  • diamentowa droga – udostępnianie artykułu jest realizowane przez wydawcę na stronie czasopisma i nie pobiera on od autorów APC.​
  • czarna droga – udostępnianie nielegalne bez zgody i wiedzy właściciela praw majątkowych

Światowe inicjatywy dot. Otwartej Nauki

1. Plan S – plan dot. otwierania nauki zainicjowany przez dwanaście  narodowych agencji finansujących badania naukowe, określanych jako „cOAlition S”. Jednym z elementów jego realizacji jest wymóg opublikowania wszystkich wyników badań finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki w otwartym dostępie.
2. European Open Science Cloud – inicjatywa Komisji Europejskiej mająca na celu utworzenie infrastruktury zapewniającej informację i dostęp do usług wspierających praktyki związane z Otwartą Nauką, m.in. poprzez agregację danych z repozytoriów i serwisów naukowych.

Zalecenia, ustawy i polityki dot. Otwartej Nauki w Polsce

1. Zalecenie Komisji Unii Europejskiej w sprawie dostępu do informacji naukowej oraz jej ochrony (2018)
2. Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (2021)
3. Polityka Naukowa Państwa (2022)

Program Publikowania Otwartego Elsevier w ramach licencji krajowej 2022-2024

Program umożliwia autorom afiliowanym w polskich instytucjach akademickich publikowanie artykułów otwartych na licencjach Creative Commons (CC) w czasopismach wydawnictwa Elsevier. Koszty publikacji artykułów w ramach programu są pokrywane z opłaty za licencję krajową Elsevier ze środków MEiN. Więcej informacji na temat programu znajduje się na stronie: https://wbn.icm.edu.pl/publikowanie-otwarte/#elsevier_oa

Program Publikowania Otwartego Springer 2022-2024

Program umożliwia autorom afiliowanym w polskich instytucjach akademickich publikowanie artykułów otwartych na licencjach Creative Commons (CC) w czasopismach hybrydowych Springer. Koszty publikacji artykułów w ramach programu są pokrywane z opłaty za licencję krajową Springer ze środków MEiN. Więcej informacji na temat programu znajduje się na stronie: https://wbn.icm.edu.pl/publikowanie-otwarte/#springer_oa

Program Publikowania Otwartego w ramach licencji LWW

Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum. PUM jest członkiem konsorcjum. Program umożliwia autorom publikowanie artykułów otwartych na licencjach Creative Commons (CC) w czasopismach wydawnictwa LWW. Koszty publikacji artykułów w ramach programu są pokrywane z opłaty konsorcyjnej. Więcej informacji na temat programu publikowania otwartego LWW znajduje się na stronie: https://wbn.icm.edu.pl/publikowanie-otwarte/#lww_oa

Program Publikowania Otwartego Institutional Open Access Program (IOAP) szwajcarskiego wydawnictwa MDPI

Dzięki programowi autorzy Autorzy afiliujący na PUM mogą uzyskać 10% zniżki za opublikowanie artykułu (APC - Article Processing Charges) w czasopismach tego wydawcy. MDPI wydaje czasopisma w trybie Open Access (OA) opartych na licencji Creative Commons (CC BY), w tym z Impact Factor (IF).

Licencje Creative Commons (CC) oferują gotowe zestawy warunków licencyjnych, z użyciem których autor (często w porozumieniu z wydawcą lub instytucją finansującą badania) może określić, na jakich zasadach jego utwory mogą podlegać udostępnianiu i ponownemu wykorzystaniu.

Typy licencji Creative Commons:

1. Uznanie autorstwa (CC BY) – licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie, zmienianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa.
2. Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach (CC BY-SA) – licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie, zmienianie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorów i udostępniania utworu zależnego na tych samych warunkach, tzn. również z wykorzystaniem licencji CC BY-SA.
3. Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych (CC BY-ND) – licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie i przedstawianie utworu pod warunkiem zachowania go w wersji oryginalnej.
4. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne (CC BY-NC) – licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie, zmienianie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa i niewykorzystywania go w celach komercyjnych.
5. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach (CC BY-NC-SA)- licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie, zmienianie, przedstawianie i wykonywanie utworu pod warunkiem oznaczenia autorstwa, nie w celach komercyjnych i oraz z założeniem, że utwory zależne będą udostępniane na tych samych warunkach, tzn. również z wykorzystaniem licencji CC BY-NC-SA.
6. Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych (CC BY-NC-ND) – licencja zezwalająca innym na kopiowanie, rozpowszechnianie i przedstawianie utworu pod warunkiem zachowania go w wersji oryginalnej i niewykorzystywania go w celach komercyjnych.

REPOZYTORIA PUBLIKACJI NAUKOWYCH

PubMed Central – otwarte repozytorium publikacji i archiwum z zakresu nauk biomedycznych, którego zawartość jest dostepna w bazie PubMed.

Biblioteka Nauki – platforma udostępnia w sposób nieodpłatny i otwarty pełne teksty publikacji naukowych. Jest prowadzona przez ICM UW we współpracy z wydawcami oraz bazami indeksującymi.

Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wierzą i potencjałem badawczym (PPM)- platforma prezentująca i promująca osiągnięcia naukowe i potencjał badawczy w  zakresie medycyny, farmacji, stomatologii, zdrowia publicznego, bezpieczeństwa i higieny pracy, ergonomii i ochrony zdrowia. Częścią PPM jest repozytorium Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie PPM-PUM dostępne pod adresem: https://ppm.pum.edu.pl.

Zenodo – międzynarodowe repozytorium danych umożliwiające naukowcom zajmującym się wszystkimi dziedzinami wiedzy archiwizowanie i udostępnianie publikacji oraz danych badawczych.

REPOZYTORIA DANYCH BADAWCZYCH

Zenodo – międzynarodowe repozytorium danych umożliwiające naukowcom zajmującym się wszystkimi dziedzinami wiedzy archiwizowanie i udostępnianie publikacji oraz danych badawczych.

Repozytoria danych badawczych NIH – rejestr polecanych amerykański National Institute of Health repozytoriów danych dziedzinowych i ogólnego przeznaczenia.

Mendeley Data i Figshare – darmowe repozytoria danych badawczych ogólnego przeznaczenia.

Most Danych – repozytorium opracowane przez Politechnikę Gdańską, Uniwersytet Gdański oraz Gdański Uniwersytet Medyczny archiwizujące i udostępniające dane badawcze. W 2023 roku uzyskało certyfikację Core Trust Seal.

RepOD – repozytorium Otwartych Danych opracowane przez ICM UW w ramach działań Platformy Otwartej Nauki archiwizujące i udostępniające wszystkie dane opracowywane w ramach działań naukowych.

Repozytorium PPM – repozytorium otwartych danych badawczych Polskiej Platformy Medycznej.

Materiały dodatkowe dotyczące repozytoriów otwartych danych badawczych:

• Selekcja i przygotowanie danych badawczych do udostępniania
• Jak korzystać z zasobów w repozytoriach danych
• Prawne aspekty otwierania danych badawczych – poradnik

Więcej informacji na temat zarządzania, archiwizacji i udostepniania danych badawczych można znaleźć na stronie: https://www.pum.edu.pl/uniwersytet/uczelnia/biblioteka/dane_badawcze/

POLSKIE BIBLIOTEKI CYFROWE 

Federacja Bibliotek Cyfrowych – serwis gromadzący i udostepniający informacje o zbiorach bibliotek cyfrowych polskich instytucji nauki i kultury.

Biblioteka Cyfrowa Biblioteki Narodowej POLONA – biblioteka cyfrowa udostępniająca dokumenty digitalizowane przez Bibliotekę Narodową.

Kronik@ (Krajowe Repozytorium Obiektów Nauki i Kultury) – serwis gromadzący i udostępniający zasoby polskiego dziedzictwa narodowego z zakresu nauki, kultury i administracji.

Zachodniopomorska Biblioteka Cyfrowa Pomerania – biblioteka cyfrowa gromadząca i udostępniająca dokumenty digitalizowane przez biblioteki zrzeszone w Zachodniopomorskim Porozumieniu Bibliotek, w tym przez Bibliotekę Główną Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie.

REJESTRY I BAZY INDEKSUJĄCE

DOAJ (Directory of Open Access Journals) - serwis indeksujący recenzowane czasopisma naukowe (oraz zamieszczone w nich artykuły) publikowane w otwartym dostępie.

DOAB (Directory of Open Access Books) - serwis indeksujący recenzowane książki naukowe publikowane w otwartym dostępie.

OpenDOAR – międzynarodowa baza indeksująca biblioteki cyfrowe, repozytoria dziedzinowe, instytucjonalne i danych badawczych.

Re3data – międzynarodowa baza indeksująca repozytoria danych badawczych prowadzona przez German Research Fundation.

NARZĘDZIA I PRZEWODNIKI UŁATWIAJĄCE WYSZUKIWANIE PUBLIKACJI W OTWARTYM DOSTĘPIE

Przycisk Google Scholar – bezpłatna wtyczka pozwalająca na szybkie wyświetlanie rezultatów zapytań z wykorzystaniem wyszukiwarki Google Scholar.

Unpaywall i EndNote Click – wtyczki linkujące do wersji dokumentu w otwartym dostępie np. podczas dokonywania wyszukiwania w bibliograficznych bazach danych.

Otwarte zasoby edukacyjne. Szukaj, twórz, dziel się - przewodnik KOED 2019